Inhoud

Inleiding    1

Inhoud    2

Deelvraag 1: Waar komt het wantrouwen van de burgers vandaan?    3

Deelvraag 2: Wat zijn de werkzaamheden van verslaggevende journalisten?    4

Deelvraag 3: Hoe beïnvloedt het wantrouwen van burgers de verslaggevende journalistiek?    4

Conclusie    5

Literatuurlijst    6

Deelvraag 1: Waar komt het wantrouwen van de burgers vandaan?

Nederland is één van de landen waar mensen het grootste vertrouwen hebben in de Journalistiek. Dat stelt het jaarlijkse Digital News Report (DNR), gebaseerd op onderzoek door het Reuters Institute in Oxford (Reuters institute, 2020). Uit het onderzoek kwam naar voren dat 52 procent van de Nederlanders het nieuws in het algemeen te vertrouwen vindt, 33 procent hier en daar twijfels heeft en 15 procent die het nieuws volledig wantrouwt. Deze cijfers is al een aantal jaren stabiel, maar door de coronacrisis kreeg het publiek wereldwijd meer vertrouwen in met name de traditionele nieuwsmedia (Bakker, 2020). Nog geen drie weken nadat deze conclusies (Bakker, 2020) werden gepresenteerd, stonden er demonstranten voor de redacties van gevestigde media titels als NOS en de Volkskrant. Het argument was dat de journalistiek niet kritisch en onafhankelijk genoeg zou zijn, vooral in de berichtgeving over het coronavirus (NOS, 2020). 

De coronacrisis heeft volgens Jaron Harambam (2020), interdisciplinaire socioloog, meegeholpen aan het wantrouwen in de journalistiek. Harambam (2020) verwijst hierbij naar het begin van de coronacrisis: ‘Omdat ze, de journalistiek, hun verantwoordelijkheid wilden nemen en niet te veel verdeeldheid wilden zaaien, praatten ze erg de overheid na. Misschien was wat de overheid zei wel objectief juist, maar het is ook je journalistieke verantwoordelijkheid om die overheid kritisch te bevragen en het publieke debat te faciliteren. Dat gebeurde weinig, waardoor sommige mensen gingen twijfelen aan de journalistieke onafhankelijkheid (Bessems, 2020)’. 

Dr. Richard Fletcher (2020), senior onderzoeker, stelt dat Journalisten zich erbij moeten neerleggen dat er een mogelijkheid is dat het vertrouwen in de nieuwsmedia de komende jaren zal afnemen. Fletcher (2020) voegt hier het volgende aan toe: ‘Houd er rekening mee dat het vertrouwen in de nieuwsmedia niet geheel in handen is van journalisten en nieuwsorganisatie’. Hij verklaart dit in zijn onderzoek (Fletcher, 2020) getiteld ‘Vertrouwen zal verslechteren voordat het beter wordt’, als volgt: Het vertrouwen in de nieuwsmedia hangt steeds meer samen met een mate van vertrouwen in de politiek. ‘Als het vertrouwen in politieke instellingen daalt, wordt het vertrouwen in de nieuwsmedia mee naar beneden gehaald. En als de politieke situatie meer gepolariseerd raakt, kan zelfs de beste berichtgeving door grote delen van de bevolking als bevooroordeeld worden beschouwd’ (Fletcher, 2020). 

De coronapandemie draagt ook volgens Johannes Visscher (2020), journalist bij het Reformatorisch Dagblad (RD), bij aan het wantrouwen in de journalistiek (Visscher, 2020). Zo stelt Visscher (2020) dat tegenwoordig de gevestigde media, zoals de NOS en de Volkskrant, regelmatig onder vuur liggen. Dat menigeen zijn toevlucht neemt tot dubieuze theorieën over de coronapandemie en andere complottheorieën (Visscher, 2020). Er ontstaat volgens Visscher (2020) hierdoor een ander soort wantrouwen van burgers jegens de verslaggevende journalistiek. 

Het is volgens Marijke Slot (2019), onderzoekster aan de Erasmus Universiteit, belangrijk om te weten welk beeld nieuwsconsumenten hebben van journalisten. Te weten hoe beide partijen over elkaar denken is volgens Slot heel belangrijk voor de relatie die ze met elkaar hebben (Beekmans, 2019). Slot (2019) illustreerde dit door te verwijzen naar een Amerikaans onderzoek (Kirsten, Johnson 2020) waarin studenten geconfronteerd werden met fictieve tweets van een Amerikaanse journalist. De onderzoekers bestudeerden hoe de fictieve tweets de perceptie van de studenten beïnvloedde. Wat bleek? Aan de ene kant zorgden de tweets ervoor dat de journalist als menselijker en sympathieker werd gezien. Aan de andere kant zagen de studenten de journalist ook als minder professioneel.

Hoogleraar Irene Costera Meijer (2020) geeft in een artikel van Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek getiteld ‘Gaat de journalistiek door een vertrouwenscrisis? Er lijkt eerder sprake van een kloof’ (Hofstede, 2020) aan dat het wantrouwen niet groter, maar luider en radicaler wordt. Het ontstaan van het wantrouwen in de journalistiek is volgens Costa Meijer (2020) grotendeels te danken aan de komst van sociale media en het internet (Hofstede, 2020). Voor mensen met wantrouwen is het makkelijker een platform te vinden waar je gelijkgestemden ontmoet. In die ‘online bubbels’ wordt wantrouwen al snel extremer: ‘Het is zelfs onderdeel van het verdienmodel van sociale media. Kijk maar naar YouTube, waar je volgens onderzoek van de Volkskrant en De Correspondent (Bahara, 2019) met iedere klik op een radicaler filmpje terechtkomt.’ 

Deelvraag 2: Wat zijn de werkzaamheden van verslaggevende journalisten?

Informatie verwerken, onderzoeken, schrijven, waardeoordelen geven, contact leggen en het nieuws volgen zijn werkzaamheden van een verslaggevende journalist. Journalisten staat erom bekend dat zij echte ‘informatievreters’ zijn (Bardoel, 2019).

Op basis van persberichten, van onder andere politieke partijen, commerciële bedrijven en gemeenten, filteren journalisten bruikbare informatie van niet-bruikbare informatie. Als journalisten bruikbare informatie hebben gevonden zullen zij dit uitgebreid onderzoeken en bronnen benaderen. Verslaggevende journalisten gaan hierbij op pad. Als een verslaggevende journalist alles op een rijtje heeft gezet komt het ‘echte’ schrijven pas. Het genre en bijpassende koppen worden hierbij gekozen (carrièretijger, z.d.). 

Voor de komst van sociale media was het verspreiden van nieuws, de voornaamste taak van verslaggevende journalisten. Hun rol van gatekeeper verschuift, met de komst van het internet en sociale media, naar een rol als gatewatcher (Singer, 2013). Sociale media veranderden niet alleen deze taak, maar ook de norm van verificatie; een norm die volgens sommigen de essentie van de journalistiek is (Kovach & Rosenstiel, 2014; Buttry, 2014) (Zuijdam, 2019). 

Van Teeffelen (2016) stelt, dat verslaggevende journalisten niet bezig moeten zijn met verder kijken dan het feitelijk weergeven van wat er gebeurt. Volgens Van Teeffelen (2016) en Vriesinga (2016) slaat het verder kijken dan het feitelijk weergeven soms te ver door en lijkt de verslaggevende journalistiek eerder op activisme. 

De kern van de verslaggevende journalistiek is objectiviteit (Gyldensted, 2015, p. 115). Vasterman (1995) stelt dat journalisten het nieuws niet verslaan, maar dat ze het nieuws produceren en vormen: “they construct facts, they construct statements and they construct a context in which these facts make sense. They reconstruct ‘a’ reality” (1995). Hiermee onderschrijft hij het idee dat objectiviteit niet bestaat binnen de journalistiek en elke verslaggever de voor hem of haar geschikte elementen kiest om zijn of haar verhaalvorm te geven; elementen die evengoed vervangen kunnen worden door andere invalshoeken. 

Deelvraag 3: Hoe beïnvloedt het wantrouwen van burgers de verslaggevende journalistiek?

Vrijwel dagelijks worden journalisten en technici, die voor verslaggeving onderweg zijn, geconfronteerd met opgestoken middelvingers of scheldpartijen. Er wordt met afval naar hen gegooid en de wagens op de weg worden afgesneden of geblokkeerd (NOS, 2020). Demonstranten voor de deuren van redacties, Geert Wilders en Thierry Baudet die hardop prakkiseren over censuur van de NOS en ‘nepnieuws’ als modewoord gebruiken (Hofstede, 2020). Dit alles dankzij het groeiende wantrouwen in de journalistiek. Het wantrouwen in de journalistiek uit zich vooral in agressieve mails, scheldtweets of zelfs bedreigingen. De bedreigingen zijn soms zo erg dat de NOS heeft besloten om hun logo’s van de busjes af te halen en verslaggevers te laten vergezellen met een beveiliger (NOS. 2020).  

Kritiek op de journalistiek is dan ook helemaal niet slecht, meent Harambam: ‘Ik zie het als een uitnodiging aan de journalistiek om uit te leggen wat hun berichtgeving zo goed maakt. Waarom het beter is dan die van een willekeurig blog.’ (Harambam, 2020). Wel kan het groeiende wantrouwen en de aanhoudende bedreigingen en beledigingen ervoor zorgen dat de persvrijheid wordt aangetast. 

NPO-bestuursvoorzitter Shula Rijxman (2021), heeft in haar nieuwjaarstoespraak haar zorgen geuit over recente aanvallen op de journalistiek. ‘Dat verwacht je in een dictatuur, niet in een moderne democratie.’ Rijxman (2021) voegt het volgende hieraan toe: ‘Het is een ronduit gevaarlijke ontwikkeling dat feiten worden ontkend, de wetenschap ter discussie wordt gesteld en hardop wordt getwijfeld aan het werk van journalisten’, zij verwijst hierbij naar de bestorming van het Capitool (NOS, 2021).  

Journalisten hebben zichzelf lange tijd als essentieel beschouwd voor het ondersteunen van democratische, open samenlevingen. Desinformatie, misinformatie en wantrouwen door burgers bedreigen niet alleen de reputatie van journalisten. ‘Informatiewanorde’ zorgt ervoor dat hun doel en effectiviteit in twijfel getrokken wordt (Rijxman, 2021). Als dit gebeurt zal een belangrijk fundamenteel belang van onafhankelijkheid en hoge professionele standaarden voor de journalistiek in het nauw komen te staan. De journalistiek moet daarentegen het belang van redactionele moralen verdedigen, zodat het richting kan blijven geven aan verslaggeving (Rijxman, 2021). 

Verslaggevende journalisten zullen moeten blijven reflecteren op hun wereldbeeld en context. Dit om te laten zien dat visies binnen journalistiek niet uit het niets komen, maar dat journalistiek een praktijk is waarbij transparantie benodigd is. Deze transparantie is nodig zodat het publiek erop kan vertrouwen dat de brede standaarden van verifieerbaarheid en algemeen belang nageleefd worden, ongeacht welke onderwerpen of perspectieven behandeld worden (Rosen, 2010).

Conclusie

Het wantrouwen in de verslaggevende journalistiek die taken uitvoert zoals Informatie verwerken, onderzoeken, schrijven en waardeoordelen geven, is gegroeid met de komst van sociale media en de Coronapandemie. Volgens Fletcher hangt het vertrouwen in de journalistiek samen met het vertrouwen in de politiek. Door de coronapandemie was er steeds minder vertrouwen in bijvoorbeeld de Nederlandse regering, hierdoor daalde tegelijkertijd ook het vertrouwen in de journalistiek. 

Het wantrouwen die burgers in de journalistiek hebben wordt vaak geuit in agressieve mails, bedreigingen, wegversperringen en opgestoken middelvingers. Naast de opgenoemde uitingen van het wantrouwen zorgt het wantrouwen er ook voor dat journalisten hun werk niet meer goed kunnen uitvoeren. Volgens Rijxman zal dit uiteindelijk leiden tot het aantasten van de persvrijheid. In een Amerikaans onderzoek van Kirsten A, Johnson (2020), kwam naar voren dat mensen die een journalist niet vertrouwen hem sneller onsympathieker vinden en onprofessioneler. Als het wantrouwen in de verslaggevende journalist door slaat zullen verslaggevende journalisten belangrijk fundamentele belangen van onafhankelijkheid en hoge professionele standaarden kwijtraken (Rijxman, 2021).

Literatuurlijst 

Bahara, H. (2019, 11 februari). Leidt het algoritme van YouTube je naar extreme content? Geraadpleegd op 12 januari 2021, van https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/leidt-het-algoritme-van-youtube-je-naar-extreme-content~bea101e3/  (vak)

Bakker, P. (2020, 26 november). Nederlanders hebben nog steeds vertrouwen in nieuws en media, blijkt uit Digital News Report. Geraadpleegd op 11 januari 2021, van https://www.svdj.nl/nederlanders-nog-steeds-vertrouwen-nieuws-media-blijkt-uit-digital-news-report/ ( vak) 

Bardoel, J. (2019). Journalistieke cultuur in Nederland (1ste editie). Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press. (boek, hoofdstuk 2)

Beekmans, I. (2019, 29 oktober). Hoe betrokken wil de lezer zijn bij journalistiek? Mijke Slot onderzoekt het. Geraadpleegd op 12 januari 2021, van https://www.svdj.nl/hoe-betrokken-wil-de-lezer-zijn-bij-journalistiek-mijke-slot-onderzoekt-het/ (vak)

Bessems, K. (2020, 3 juli). Socioloog Harambam: ‘We zetten complotdenkers te gauw weg als gekkies’. Geraadpleegd op 11 januari 2021, van https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/socioloog-harambam-we-zetten-complotdenkers-te-gauw-weg-als-gekkies~b1942c88/ ( vak)

carrièretijger. (z.d.). Journalist. Geraadpleegd op 11 januari 2021, van http://www.carrieretijger.nl/beroep/taal-communicatie/media/tekst/journalist (vak)

Fletcher, R. (2020, 20 mei). Trust will get worse before it gets better. Geraadpleegd op 11 januari 2021, van https://www.digitalnewsreport.org/publications/2020/trust-will-get-worse-gets-better/ ( wetenschappelijk) 

(Gyldensted, 2015, p. 115)  West-redacteuren, HO (2018). Omroep West kijkt vooruit. https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/65091/Masterthesis%20Milco%20Feijnenbuik%20Omroep%20West%20kijkt%20vooruit%20%28voor%20repositorium%29.pdf?sequence=1 (wetenschappelijk) 

Hofstede, S. (2020, 25 november). Kunnen journalisten een banaan de schuld geven van het radicaliserende wantrouwen? Geraadpleegd op 23 december 2020, van https://www.svdj.nl/kunnen-journalisten-een-banaan-de-schuld-geven-van-het-radicaliserende-wantrouwen/ (vak)

Hofstede, S. (2020, 25 november). Gaat de journalistiek door een vertrouwenscrisis? Er lijkt eerder sprake van een kloof. Geraadpleegd op 11 januari 2021, van https://www.svdj.nl/gaat-de-journalistiek-door-een-vertrouwenscrisis-er-lijkt-eerder-sprake-van-een-kloof/ (vak) 

Kirsten A. Johnson (2020) Ik heb een nieuwe puppy! De impact van persoonlijke, mening en objectieve tweets op de waargenomen geloofwaardigheid van een journalist en een nieuwsorganisatie, journalistieke praktijk, 14: 1, 48-66, DOI: 10.1080 / 17512786.2019.1597637 (wetenschappelijk) 

Ministerie van Buitenlandse Zaken. (2020, 10 december). New initiatives to support press freedom launched at WPFC 2020. Geraadpleegd op 12 januari 2021, van https://www.wpfc2020.com/latest/news/2020/12/09/new-initiatives-launched-to-support-press-freedom (vak)

NOS. (2020, 15 oktober). NOS haalt na aanhoudende bedreigingen logo van satellietwagens. Geraadpleegd op 11 januari 2021, van https://nos.nl/artikel/2352452-nos-haalt-na-aanhoudende-bedreigingen-logo-van-satellietwagens.html (vak)

NOS. (2021, 11 januari). NPO bezorgd over aanvallen op journalistiek: “Dit verwacht je in een dictatuur”. Geraadpleegd op 12 januari 2021, van https://nos.nl/artikel/2363916-npo-bezorgd-over-aanvallen-op-journalistiek-dit-verwacht-je-in-een-dictatuur.html (vak)

Reuters instituut. (2020, 30 december). 20 findings from the Reuters Institute’s research in 2020 still relevant in 2021. Geraadpleegd op 12 januari 2021, van https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/risj-review/20-findings-reuters-institutes-research-2020-still-relevant-2021 (wetenschappelijk) 

Singer, J. (2013). User-generated visibility:  Secondary  gatekeeping  in  a shared  media  space. New  Media  & Society, [online] 16(1),  pp.55-73. Beschikbaar op: https://pdfs.semanticscholar.org/0d59/6a002c26a74cd45e15fbc20e64173cf2f912.pdf (bezocht op  12/01/2021) (wetenschappelijk) 

Visscher, J. (2020, 28 december). Waar komt wantrouwen tegen pers vandaan? Geraadpleegd op 11 januari 2021, van https://www.rd.nl/artikel/900965-waar-komt-wantrouwen-tegen-pers-vandaan ( vak) 

Zie Rosen,  J. (2010).  The  View  from Nowhere:  Questions  and  Answers. PressThink.http://pres  sthink.org/2010/11/the-view-from-nowhere- questions-and-answers/ [bezocht op 12/01/2021]. (wetenschappelijk)  

Zuijdam, K. V. (2019). De waarheid in beeld-Een kwalitatief onderzoek naar de ervaring van Nederlandse hbo-journalistiekstudenten met online verifiëring om de authenticiteit van foto-en videomateriaal vast te stellen (Doctoral dissertation, Leiden University). (wetenschappelijk)